همه چیز درباره شمس العماره، بنایی استثنایی در قلب بازار تهران

معرفی بنای تاریخی شمس‌العماره

شمس العماره یادبودی از دوره قاجاریه است که در قلب بازار تهران در مجموعه کاخ گلستان قرار گرفته است. معماری و طراحی این بنا از سال 1244 تا سال 1246 به طول انجامید و در دوره خود بلندترین ساختمان شهر تهران به شمار می‌آمد. این کاخ را به دستور شاه وقت قاجار، طراحی و اجرا کردند و به همین دلیل نام کاخ شاهنشاه را به آن نسبت دادند.

بنای شمس‌العماره دارای 5 طبقه و تقریبا 35 متر ارتفاع بود که به نوبه خود در تهران آن زمان، چنین بنایی وجود نداشت. یکی دیگر از دلایل شاخص بودن این طراحی استفاده از فلز در سازه این بناست. ستون‌ها و حفاظ‌هایی که در طبقات بالاتر کار شدند از جنس چدن هستند. قبل از این‌که سردر باغ ملی ساخته شود این بنا به عنوان نماد شهر تهران استفاده می‌شد. 

تاریخچه و هدف از ساخت بنای شمس العماره

ناصرالدین شاه به دیدن تصاویر مرتبط با بناهای فرنگی که بلند بودند و همچنین بنای عمارت عالی‌قاپو اصفهان به فکر افتاد تا در پایتخت بنایی مرتفع برای خود بنا کند. هدف اصلی شکل‌گیری این بنا برای ناصرالدین شاه، لذت بردن از نمای شهر تهران در آن زمان بود.

ساخت این بنا در دو سال با کمک شخصی به نام دوستعلی‌خان نظام‌الدوله به پایان رسید. طرح و نقش این ساختمان را شخصی به نام معیرالممالک و معمار آن استاد علی‌محمد کاشی اجرا کردند. 

ویژگی‌های بنای شمس العماره تهران 

آینه‌کاری و نقاشی‌های شمس‌العماره

این بنا در طبقه اول شامل شاه‌نشین و ایوان است که آینه‌کاری آن بی‌نظیر و بی‌رقیب است. ویژگی‌های بدنه معماری شمس‌العماره در نمای ساختمان نیز نگاهی به معماری غربی دارد. در سایر اتاق‌هایی که در طبقات بالاتر کار شدند نیز آینه‌کاری و به خصوص نقاشی جزو هنرهایی است که تزئین فضا را ایجاد کرده است.

شاید بتوان شمس العماره را به جرات نمادی از تلفیق معماری نئوکلاسیک غربی در کنار معماری ایرانی دانست. 

برج‌های بنای شمس‌العماره

این عمارت همچنین دارای دو برج در امتداد محور شمالی جنوبی است که در میان این دو برج، ساعتی قراردارد که آن را ملکه ویکتوریا از انگلستان به ناصرالدین شاه اهدا کرده است. سرمایه گذاری این بنا توسط معیرالممالک پرداخته شد و مخارج آن از هر جهت با اثاثیه و فرش به چهل هزار تومان بالغ بوده است.

علت شباهت شمس‌العماره به بناهای معماری نئوکلاسیک غربی وجود معماری کلاه‌فرنگی، ساعت و ارتفاع آن می‌باشد.. این بنای مرتفع برای تشریفات میهمانان استفاده می‌شد و بیشتر از طبقات پایین آن استفاده می‌کردند و یکی دیگر از عملکردهای آن تماشای شهر تهران و اطراف آن از بالای ساختمان توسط ناصرالدین شاه، میهمانان و اهل خانواده وی بوده است.

ساعت ساختمان شمس‌العماره

درمورد ساعتی که در بنای شمس العماره کار شده است این باور وجود داشت که صدای زنگ این ساعت تا 24 کیلومتر آن طرف‌تر نیز شنیده می‌شد. عددی که در دوره خود برابر با چهار فرسخ بود. به دلیل شکایت اهالی صدای ساعت کم می‌شود. البته که این مسئله کمی اغراق‌آمیز است ولیکن نشان از صدای بلندی دارد که این ساعت در شهر تهران ایجاد می‌کرد. 

گوشواره‌های بنای شمس‌العماره

ورودی ساختمان شمس‌العماره در واقع از یک گوشواره در معماری استفاده کرده است، اِلمانی که کار هشتی را در معماری انجام می‌داد. این عمارت نیز دارای گوشواره‌های شمالی و جنوبی در طراحی است. بعد از عبور از این فضا به شاه‌نشین محیط نزدیک می‌شویم که ایوانی رو به باغ دارد.

از طریق گوشواره‌ها راه ارتباطی به طبقات دیگر که در آن‌ها نیز فضای نشیمن قرار دارد میسر می‌گردد. راه ارتباطی بین طبقات توسط پله هایی که ارتفاع هر کدام تقریبا 40 تا 45 سانتی متر بوده است مهیا می‌شد.

مناره‌های شمس‌العماره

تکنیک ساخت اتاق‌های بالاتر این بنا مناره می‌باشد. قطر مناره‌ها در ابتدا زیاد است اما هرچقدر به سمت بالاتر می‌رویم از قطر این مناره‌ها کاسته می‌شود.